با سلام
نگاهی گذرا به روند پیشرفت ایمنی و بهداشت در جهان و ایران
تاریخچه ایمنی
یکی از نخستین شواهد کنترل مخاطرات کار مربوط به دوران روم باستان در سده دوم پیش از میلاد است. در آن زمان معدن چیان با استفاده از پارچه ای جلو دهان خود را می بستند تا از استنشاق گرد و غبار جلوگیری نمایند. در همین زمینه پزشکان و دانشمندانی چند، پا به میدان گذاشتند و گام هایی جهت اعتلای تندرستی نیروی کار برداشتند.
به عنوان مثال، نخستین بار بقراط در سده چهارم پیش از میلاد، مسمومیت کارگران با سرب را تشخیص داد. پلنی در سده نخستین پس از میلاد، خطرات سولفور روی را باز شناخت و توصیه کرد که افراد برای جلوگیری از خطرات گرد و غبار از ماسک تنفسی استفاده کنند و خود را در کیسه ای بپوشانند.
در سال ۱۴۷۳ النبوگ نخستین نشریه بهداشتی در مورد بیماری ها و آسیب های شغلی را در بین معدن چیان انتشار داد. او هم چنین در مورد سمیت منو اکسید کربن، جیوه، سرب و اسید نیتریک مطالبی نگاشت.
مهم‌ترین دلایل برای روی آوردن به ایمنی و توسعه اهداف و برنامه‌های آن حس بشردوستی، حفظ و ارتقاء ایمنی افراد، پرهیز از هزینه‌های مستقیم و غیر‌مستقیم و رعایت قانون است. در دوران تولید خانگی و دوران تولید دستی نیز ایمنی مورد توجه قرار گرفت. دوران سیستم حرفه‌ای از قرن ۱۶ با ایجاد کارگاه‌های صنعتی کوچک قوانین داخلی ( دستورالعمل‌های تجربی) برای بهبود شرایط کاری تدوین شد و در دوران تولید صنعتی (در اواخر قرن ۱۷ و اوایل قرن ۱۸ ابتدا در انگلستان با بوجود آمدن انقلاب صنعتی، اجزاء سیستم در تولید یعنی انسان، ماشین، ابزار، مواد و سازه همگی جهت رفع نقاط ضعف و شرایط خطرناک انجام کار بازبینی شدند.
تاریخچه و مراجع استاندارد ایمنی در جهان و ایران
اروپا در سال‌های ۱۸۶۰ و آمریکا در سال ۱۹۰۸ با فشارهای کارگران و فشارهای اجتماعی، اولین قوانین ساده حمایتی برای کارگران را در رابطه با محیط کار و حوادث ناشی از کار تدوین کردند. انجمن دلفوس در فرانسه در سال ۱۸۶۷ تشکیل شد. بر اساس قانون این انجمن صاحب کارخانه علاوه بر پرداخت مزد وظیفه داشت به شرایط جسمی و روحی کارگران نیز توجه نماید. در آلمان حمایت عمومی از کارگران در مقابل حوادث و بیماری‌های ناشی از کار با تدوین قوانین در سال ۱۸۶۹ تأمین شد.
سازمان بین‌المللی کار
نیاز به تاسیس چنین سازمانی در حمایت از ایمنی در قرن نوزدهم توسط دو صنعت گر به نام رابرت اوون از کشور ولز ودنیل لگرند از کشور فرانسه عنوان شد و پس از بررسی‌های به عمل آمده بر روی موضوع، انجمن بین‌المللی قوانین کارInternational Association for Labour Legislation در سال ۱۹۰۱ در شهر بازل سوئیس شکل گرفت. ایده‌های آنها منجر به تاسیس سازمان بین‌المللی کارInternational Labour Organization در پایان جنگ جهانی اول در زمان تشکیل کنفرانس صلح که ابتدا در پاریس و سپس در کاخ ورسای تشکیل شد، که نهایتاً در آوریل سال ۱۹۱۹ تشکیل این سازمان در کنفرانس صلح به تصویب رسید.
انگیزه اولیه برای ایجاد این سازمان تعداد رو به رشد کارگرها و بهره‌کشی از آنها بدون توجه به سلامت، خانواده و پیشرفت آنها بود. این موضوع به طور مشخصی در مقدمه نظامنامه تاسیس ILO مشخص شده است که بیان می‌دارد: ”شرایط فعلی کارگران در بر دارنده بی‌عدالتی، مشقت و غیره است که به بخش بزرگی از انسان‌ها اعمال می‌شود.“
پس از آن مسائل سیاسی و آشوب احتمالی در جامعه بود. در مقدمه بیان شده است که بی‌عدالتی موجب “آشوبی بزرگ می‌شود که باعث به خطر انداختن صلح و نظم جهانی می‌گردد.” سومین انگیزه: مسائل
اقتصادی بود. در مقدمه ILO بیان شده است که “شکست هر ملتی در تصویب شرایط انسانی کارگران، مانعی در راه سایر مللی است که می‌خواهند شرایط کشور خود را بهبود بخشند.“
در سال ۱۹۲۶ وقتی که کنفرانس بین‌المللی کار یک سیستم سرپرستی در اجرای استانداردهای خود که امروز نیز وجود دارد، وضع نمود، نوآوری مهمی محسوب گردید. در این زمان یک کمیته کارشناسی متشکل از کارشناسان حقوقی مستقل برای بررسی گزارشات دولت‌ها و ارائه گزارش خود تشکیل گردید و مقرر شد در هر کنفرانس آن را ارائه دهد.
منشور سازمان بین المللی کار
در سال ۱۹۴۴، کنفرانس بین‌المللی کار بیانیه‌ای را تحت عنوان بیانیه فیلادلفیا تصویب نمود که بیانیه به انضمام اساسنامه سازمان در حال حاضر منشور سازمان بین‌المللی کار را تشکیل می‌دهد. این بیانیه با تأکید مجدد بر اصولی که سازمان بر پایه آنها پی‌ریزی و تشکیل شد، بر نکات زیر تأکید ورزید:
- کارگر یک کالا نیست
- آزادی بیان و تجمع برای توسعه پایدار امری لازم و ضروری است
- فقر در همه جا باعث ایجاد خطر برای خوشبختی می‌باشد.
- همه افراد بشر حق دارند که از رفاه مادی و رشد معنوی در فضای آزاد و مطمئن، از امنیت اقتصادی و فرصت های برابر برخوردار باشند.
سازمان بین‌المللی کار وظایف خود را از طریق سه بخش اصلی که هر یک دارای ترکیب واحد مستقلی از سازمان بین‌المللی کار هستند یعنی ساختار سه جانبه (دولت، کارفرمایان، کارگران) انجام می‌دهد.
این سازمان در طول سالیان متمادی با پشتکار و اعتقاد راسخ به اصول و قوانین خود پستی و بلندی‌های بسیاری را طی نمود، اما هیچگاه در راه احقاق حقوق انسانی و بشری از پای ننشست و تاکنون ۳۴۹ کشور به عضویت این سازمان درآمده‌اند و قوانین و اصول این سازمان در همه نقاط جهان به اجرا گذاشته می‌شود. این سازمان همواره با تلاش برای حرکت به سمت جهانی با صلح پایدار گام برداشته است.
سازمان بین‌المللی، در قرن جدید بر تأمین اقتصادی و اجتماعی نیروی کار تأکید ورزید و این مسأله را لازمه کار کار مفید و حفظ کرامت انسانی در اقتصاد جهانی دانسته و در این راستا چارچوبی برای طراحی تمهیدات اجتماعی پایدار، شامل اصلاح و گسترش آنها ارائه داده است.
انجمن ملی حفاظت در برابر آتش NFPA
با تفکر تعیین علل واقعی رویدادها طی ۱۰۰ سال، این سازمان در سال ۱۸۹۶ توسط یک گروه بیمه‌گر ایجاد گردید. سازمانی غیر‌انتفاعی و اصلی‌ترین مرکز ایمنی در ایالات متحده امریکا، دارای بیش از ۷۵۰۰۰ عضو از سراسر جهان در بیش از ۱۰۰ کشور و ۴ دفتر در سطح جهان که اولین تغییر اساسی آن در سال ۱۹۰۴ رخ داد و باعث گسترش اعضا از شرکت‌های بیمه به سایر اقشار گردید و از سال ۱۹۰۵ تا کنون این انجمن در نیویورک مستقر و دارای وظایفی در زمینه ایمنی حریق است. دفاتر این سازمان در آسیا و جنوب اقیانوس آرام ( چین)، اروپا (آلمان)، آمریکای لاتین و حوزه کارائب (پرو)، خاور میانه و آفریقا (آفریقای جنوبی) مستقر هستند.
اهداف و وظایف سازمان بین‌المللیNFPA
- ارتقاء و بهبود علوم و توسعه روش‌های حفاظت و پیشگیری حریق
- حفاظ ایمن به منظور جلوگیری از دست دادن جان و مال مردم بوسیله آتش
- آموزش افراد عامی و کودکان
کارکنان این انجمن شامل افرادی از صنایع، آتشنشانی و مراکز دولتی، مهندسی معماری، بیمارستان‌ها، مدارس، انبوه‌سازان، برق، کلانتر حریق منطقه‌ای، مدیر امنیت ملی، مسئولین ایمنی حریق و آئین‌نامه‌های آن، بازرسان هستند که وظیفه آماده‌سازی کدها و قوانین و استانداردها، تهیه MSDS (اطلاعات ایمنی حریق مرتبط)، استفاده از اطلاعات بدست آمده از بحران‌ها و تبدیل به ایده‌ها و اطلاعات دیگر را بعهده دارند.
استانداردها و قوانین، فیلم های آموزش، کتاب و پمفلت (خطرات مواد شیمیایی، پلاستیک‌ها، فلزات قابل احتراق، مواد خرنده، میزان مواجهه با حریق و قوانین مختلف ایمنی) نیز از انتشارات سازمان NFPA هستند که برای صاحبان تولید، ممیزان حریق، شرکت‌های بیمه، و علاقه مندان جهت ایجاد درجه‌ای از ایمنی برای زندگی و دارایی‌ها کاربرد دارد.
سازمان بهداشت و ایمنی شغلی آمریکا (OSHA)
سازمان بهداشت و ایمنی شغلی آمریکا (وابسته به وزارت کار) در سال ۱۹۷۰ با تمرکز بر روی معیارهای بهداشتی و ایمنی در محیط کار تأسیس شده و با تصویب قانون ایمنی و بهداشت شغلی در راستای تحقق هدف مورد نظر سازمان، به تنظیم و اجرای استانداردهای ایمنی و بهداشت محل کار، تشویق پیروی داوطلبانه از این استانداردها از طریق مشاوره و مشارکت، ترویج آموزش و تعلیم ایمنی برای کارفرمایان و کارگران می‌پردازد.
OSHA نشریاتی را نیز هم به طور چاپی و هم به طور Online منتشر می‌کند، همچنین وب سایت OSHA این امکان را برای کارگر و کارفرما فراهم می‌آورد که خطرات خاص محیط کار خود را بیان نمایند و به این طریق از آسیب‌ها پیشگیری کنند. خدمات مشاوره رایگان در محل کار در تمامی ایالت‌ها برای شرکت‌های کوچک که خواهان مساعدت در محل کار خود برای اجرای برنامه‌های ایمنی و بهداشت و شناخت خطرات محیط کار هستند، فراهم گردیده است.
در صورتی‌که کارفرما در رفع مشکل تعلل بورزد، کارگر می‌تواند مراتب شکایت خود را از طریق تلفن، فکس، نامه و به صورت الکترونیکی از طریق وب سایت OSHA به این سازمان اعلام دارد.
اداره بازرسی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی
رسیدگی به حوادث ناشی از کار در کارگاه‌های مشمول طبق مفاد قانونی به منظور پیشگیری از آنها و نظارت بر اجرای صحیح مقررات قانون کار و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به حفاظت فنی از جمله وظایف این سازمان است. آموزش مسائل مربوط به حفاظت فنی و راهنمایی کارگران، کارفرمایان و کلیه افراد در معرض خطر حوادث شغلی نیز از دیگر اقداماتی است که در راستای افزایش ایمنی محیط کار در این سازمان انجام شده است که متولی آن مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت کار می‌باشد.
مقررات ملی ساختمان
همانطور که قبلا اشاره شده است تأمین ایمنی، آسایش، بهداشت، بهره‌‌دهی مناسب و صرفه اقتصادی فرد و جامعه از اصلی‌ترین اهداف مقررات ملّی ساختمان محسوب می‌شود. آنچه مقررات ملّی ساختمان را از سایر قوانین متمایز می‌سازد، الزامی بودن، اختصاری بودن و سازگار بودن آن با شرایط کشور از حیث نیروی انسانی ماهر، کیفیت و کمیت مصالح ساختمانی، توان اقتصادی و اقلیم و محیط می‌باشد تا از این طریق نیل به هدف های پیش گفته ممکن گردد.
مبحث دوازدهم مقررات ملی ساختمان با عنوان ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا بطور کامل به تشریح نکات ایمنی در عملیات اجرایی پرداخته است. سایر مباحث ۲۲ گانه نیز مختصرا حداقل‌های مورد نیاز و بایدها و نبایدهای ساخت و ساز با توجه به شرایط فنی و اجرائی و توان مهندسی کشور و با بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای روز ملّی و بین‌المللی و برای آحاد جامعه کشور، تهیه و تدوین شده و نکات اساسی جهت پیاده‌سازی ایمنی، سلامت و محیط زیست را ذکر نموده است. کلیه این مباحث در وب سایت nbri.ir ( دفتر تدوین مقررات ملی ساختمان ) با قابلیت دانلود، وجود دارد.
دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان وزارت راه و شهرسازی
دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان یکی از دفاتر وزارت راه و شهرسازی است که در اجرای قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان و آئین‌نامه اجرایی آن مسئولیت ترویج مقررات ملّی ساختمان و نظارت عالیه بر اجرای مقررات ملّی ساختمان را بعهده دارد.
با توجه به اهمیت ترویج مقررات ملی که قانونگذار همواره در مواد ۲ ،۴ ، ۱۱ ، ۱۵ و ۲۱ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان و در مواد ۵، ۷، ۱۱، ۲۱ ،۲۶، ۲۷، ۲۸ و غیره آئین‌نامه اجرایی بر اهمیت آن و راههای گوناگون ترویج آن از جمله ارتقاء دانش فنی و به روزرسانی اطلاعات فنی مهندسان از طریق سیاستگذاری و برنامه‌ریزی در برگزاری دوره‌های آموزشی، سمینارهای تخصصی و تهیه راهنماهای مباحث مقررات ملی ساختمان و همچنین افزایش آگاهیهای دانش‌آموزان، دانشجویان و عموم مردم با استفاده از فیلم‌های آموزشی، برنامه‌های تلویزیونی و . . . تأکید می‌نماید؛ صدها سمینار و دوره آموزشی مرتبط با مقررات ملی ساختمان توسط این دفتر راهبری و اجرا شده و فیلم‌ها و برنامه‌های متعدد تلویزیونی نیز تهیه و پخش شده است. یکی از وظایف و مسئولیتهای ترویجی این دفتر در اجرای مواد ۱۱، ۲۶ و ۲۸ آئین‌نامه اجرائی قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان تعیین صلاحیت حرفه‌ای مهندسان، کاردانهای فنی ساختمان و معماران تجربی می‌باشد که این وظیفه با برگزاری آزمونهای حرفه‌ای مهندسان و کاردانهای فنی ساختمان در رشته‌های معماری، شهرسازی، عمران، مکانیک، برق، نقشه‌برداری و ترافیک و همچنین برگزاری آزمونهای تعیین صلاحیت حرفه‌ای معماران تجربی تحقق یافته است.
همچنین کمک به گسترش و ترویج فن‌آوریهای نوین و تولید صنعتی مسکن و ساختمان که از اولویت‌های مهم وزارت راه و شهرسازی در جهت ارتقاء کیفیت و افزایش تولید مسکن در کشور می‌باشد از وظایف دیگر این بخش می‌باشد.
از آنجاییکه مقررات تدوین شده مزبور، به خودی خود متضمن ارتقاء کیفیت ساختمانها نیستند، در کنار آن وضع و اجرای ضوابط کنترلی همچون نظارت عالیه بر روند اجرای ساخت و سازها و کنترل عوامل اجرایی و بررسی عملکرد دستگاههای مربوطه ضمانت‌های اجرای مقررات وضع شده را فراهم می‌آورند. به استناد ماده ۳۵ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، مسئولیت نظارت عالیه بر اجرای مقررات ملی ساختمان و همچنین ضوابط و مقررات شهرسازی در طراحی و اجرای تمامی ساختمانها و طرحهای شهرسازی و عمران شهری برعهده وزارت مسکن و شهرسازی می‌باشد و این دفتر مسئولیت پیگیری این بخش را برعهده دارد. به منظور اعمال این نظارت، کلیه اشخاص و مراجع یادشده در ماده۳۴ قانون مذکور (ضمن اینکه مکلف به رعایت مقررات ملی ساختمان هستند) موظف به همکاری می‌باشند.
علاوه بر کلیه افراد حقیقی و حقوقی شاغل در بخش ساخت و ساز، سایر حوزه‌هایی که در دامنه کنترل و نظارت عالیه قرار می‌گیرند شامل مراجع صدور پروانه ساختمانی و شهرداریها، ادارات کل راه و شهرسازی، سازمانهای نظام مهندسی ساختمان، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و . . . می‌باشند. حمایت از استقرار بیمه کیفیت ساختمان در جهت ارتقاء کیفیت ساخت و سازها و حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان از دیگر وظایف این بخش می‌باشد.
ایمنی در ایران
کشور ایران از نخستین سال تاسیس سازمان بین‌المللی کار، یعنی از سال ۱۹۱۹، عضو آن سازمان گردید و در سال ۱۹۴۵ برای نخستین بار هیات نمایندگی کاملی از جانب ایران در کنفرانس بین‌المللی کار شرکت کرد و با تاسیس وزارت کار، روابط بین سازمان و ایران فعال‌تر گردید.
در ایران اولین بار بحث ایمنی در سال‌های ۱۲۸۸ و ۱۳۰۳ مطرح شد. اولین واحد آتشنشانی در تبریز و دومین آن در پالایشگاه نفت آبادان تأسیس شد. در تهران اولین واحد آتشنشانی در سال ۱۳۰۳ شمسی تأسیس شد. با تأسیس راه‌آهن، ورود هواپیما، ساخت کارخانجات سیمان، کبریت، قند، نساجی و در نهایت استخراج نفت ایمنی اهمیت بیشتری پیدا کرد. قانون کار ایران مشتمل بر ۲۰۳ ماده و ۱۶۰ تبصره در سال ۱۳۶۹ به تصویب نهایی رسید که در آن ماده ۸۵ قانون کار صراحتا به اهمیت ایمنی می‌پردازد.